پول، خواه در قالب یک سکه‌ی فلزی باشد یا به شکل تکه‌ای کاغذ، همیشه واجد ارزش نیست. ارزش آن به اهمیتی بستگی دارد که افراد برای آن قائلند –بعنوان واسطه‌ای یا اسبابی برای مبادله، یک واحدِ اندازه‌گیری و انباره‌ای برای ثروت. پول، افراد را قادر می‌سازد کالاها و خدمات را بطور غیرمستقیم دادوستد کنند و برای اطلاع از قیمت اجناس نیز بکار می‌رود (قیمت‌هایی که بصورت دلار یا سنت نوشته می‌شوند و با مقدار پولی که در اختیار شماست، یعنی در کیفتان، جیب‌تان یا در کیف‌پولتان، متناظر است) و راهی در اختیار افراد قرار می‌دهد که بواسطه آن می‌توانند ثروتشان را بصورت بلندمدت ذخیره سازند. در این مطلب با ما همراه باشید تا به تاریخچه پول بپردازیم.
نکات کلیدی درباره تاریخچه پول
- پول همان اهمیتی را که مردم به آن داده‌اند، انتقال و انعکاس می‌دهد.
- پول به مردم امکان دادوستدِ غیرمستقیم اجناس و خدمات و اعلام قیمتِ اجناس را فراهم می‌سازد و راهی جهت ذخیره‌سازیِ بلندمدتِ ثروت، در اختیار آنها قرار می‌دهد.
- پیش از پیدایشِ پول، مردم از راه تهاتر اجناسشان را با هم مبادله می‌کردند که مستلزم تجارتِ مستقیم کالا و خدمات است.
- اولین بخش از جهان که از یک امکانات صنعتی جهت تولید سکه استفاده کرد، اروپا بود (در منطقه‌ای به نام لیدیا که امروزه، ترکیه‌ی غربی است) و این تولید سکه، 600 سال قبل از میلاد انجام شد.
- چینی‌ها نیز نخستین کسانی بودند که در 770 سال قبل از میلاد، پول کاغذی ساختند.
- پول صرفاً به این دلیل ارزشمند است که همگان می‌دانند وسیله‌ای قابل‌قبول برای انجام پرداخت‌ها یا خریدهای مختلف است. با اینحال، در طول تاریخ، هم استفاده از پول و هم شکل پول، تحول و تکامل یافته است.
اگرچه غالبِ اوقات، «پول» و «پولِ در گردش یا وجهِ رایج» به‌جای هم استفاده می‌شوند، اما نظریه‌های متعددی وجود دارد مبنی بر اینکه این اصطلاحات، یکسان نیستند. طبق برخی نظریه‌ها، پول ذاتاً یک مفهوم ناملموس است، در حالی که وجهِ رایج، بازنمودِ ملموس و فیزیکیِ مفهومِ ناملموسِ پول است.
طبق این نظریه، پول را نمی‌توان لمس یا بو کرد. اما وجهِ رایج، به شکل سکه، نوت، شیء و غیره است که به شکل پول نمایش داده می‌شود. شکل اصلی پول، رقم است؛ امروزه، شکل اصلی وجه رایج، نوت‌های کاغذی، سکه یا کارت‌های پلاستیکی (کارت اعتباری) هستند. در حالی که تمایز بین پول و وجه رایج در برخی محیط‌ها حائز اهمیت است، اما برای مقاصدی نظیر این مقاله، این دو کلمه به‌جای هم استفاده می‌شوند.
گذار از تهاتر به وجه رایج
پول –در برخی اَشکال یا فرم‌ها-، دست‌کم به مدت 3000 سال، بخشی از تاریخ بشر بوده است. تاریخدانان معتقدند که پیش از این تاریخِ 3000ساله، احتمالاً از یک سیستم تهاتری استفاده می‌شده است.
تهاتر، دادوستد مستقیم کالاها و خدمات است؛ مثلاً یک کشاورز شاید یک بوشل گندم (حدوداً 36 کیلوگرم) را با یک جفت کفش مبادله می‌کرده است. با اینحال، این شیوه‌ی دادوستد وقت‌گیر بوده است. مثلاً اگر قرار بوده یک تبر را با یک ماموت تعویض کنید، باید کسی را پیدا می‌کردید که حاضر بوده در ازای دریافت آن تبر، با ماموتی که طول عاج‌هایش 3متر بوده است، درگیر شود. اگر چنین کسی را پیدا نمی‌کردید، باید معامله را آنقدر تغییر می‌دادید تا زمانی که کسی حاضر به انجام آن معامله شود.
به‌تدریج، نوعی از وجه رایج که شامل اقلام سهل‌المعامله می‌شد (نظیر پوست حیوانات، نمک و سلاح)، با گذشت زمان شکل گرفتند. این کالاها، نقش واسطه‌ی مبادله را داشتند (هرچند که ارزش هر این از این اقلام، همچنان در موارد بسیاری، قابل‌مذاکره و چانه‌زنی بوده است). این سیستمِ بده‌بستان، در سراسر جهان فراگیر بوده است و هنوز هم امروزه در بخش‌هایی از جهان رایج است.
یکی از بزرگترین دستاوردهای ورود پول به معاملات، افزایش سرعتِ انجام معامله بوده است، خواه شکار یک ماموت بوده باشد یا ساخت یک بنای یادبود.
چینی‌ها شیئی ساختند که مشابه سکه‌های امروزی بود
حوالی 770 قبل از میلاد، چینی‌ها که قبلاً از اشیایی نظیر ابزار و سلاح جهت انجام معامله استفاده می‌کردند، همان اشیاء را در ابعادی کوچکتر از برنز ساختند تا در معاملات از آنها استفاده کنند. اما چون اینها معمولاً اشیایی تیز بودند (مثل خنجرِ مینیاتوری)، استفاده از آنها دست مردم را مجروح می‌کرد؛ بنابراین این اشیاء را نیز رها کردند و به سمت استفاده از یک شیءِ دایره‌ای‌شکل رفتند. و اینگونه نخستین نمونه‌های سکه ساخته شدند.
اگرچه چین نخستین کشوری بود که از یک شیءِ سکه‌مانند استفاده می‌کرد، اما نخستین منطقه از جهان که از امکانات صنعتی به منظور ساخت سکه استفاده کرد، اروپا و منطقه‌ای از اروپا به نام لیدیا (ترکیه‌ی غربیِ امروزی) بود. امروزه این نوع از امکانات صنعتی، ضرابخانه نامیده می‌شود و فرایند خلق وجه‌رایج نیز شیوه‌ایست که ضرب پول یا سکه نامیده می‌شود.
اولین وجه رایج، ضرب شد
در 600 قبل از میلاد، لیدیا کینگ آلیاتِس، نخستین وجه رایج رسمی را ضرب کرد. این سکه‌ها از الکتروم ساخته شده بود که آلیاژی از نقره و طلا بود که بطور طبیعی وجود دارد و روی سکه‌ها تصاویری می‌انداختند که نشان‌دهنده‌ی مقدار ارزش آن سکه بودند. در خیابان‌های ساردیس، در حوالی 600 قبل از میلاد، یک ظرف سفالی شاید دو «جغد (سکه‌ی جغدنشان)» و یک «مار (سکه مارنشان)» می‌ارزید. پول لیدیا به این کشور کمک کرد تا هم سیستم تجارت داخلی و هم سیستم تجارت خارجی خود را تقویت کند و آن کشور را به ثروتمندترین امپراتوریِ آسیای صغیر تبدیل کرد (امروزه وقتی کسی می‌گوید فلانی «مثل کروسوس ثروتمنده»، منظور از کروسوس همان آخرین پادشان لیدیان است که نخستین سکه طلا را ضرب کرد).
گذار به سوی وجه رایجِ کاغذی
حوالی 700 پیش از میلاد، چینی‌ها از سکه به سمت پول کاغذی روی آورند. در زمان مارکو پولو –تاجر و گردشگر و نویسنده‌ی ونیزی-، که از راه جاده ابریشم، بین سال 1271 تا 1295 پس از میلاد، سراسر آسیا را سفر کرده بود، امپراتور چین مدیریت مطلوبی هم بر عرضه‌ی پول و هم بر شکل‌های مختلف پول داشت. در واقع، در زمانی که اسکناس‌های پول در آمریکا حاوی عبارتِ «به خدا ایمان داریم» هستند، روی پول‌های چینی نوشته بود: «هر کس پولی را جعل کند، کشته می‌شود».
بخشی از اروپا همچنان تا قرن شانزدهم، یگانه پول رایجش، سکه‌های فلزی بود. تلاش‌های استعمارگرایانه‌ی اروپا نیز به این موضوع کمک کرد؛ افزوده‌شدن قلمروهای جدید از طریق پیروزی‌های جنگیِ اروپا، توانست منابعی گرانبها از فلزات قیمتی را در اختیار اروپاییان بگذارد و آنها را قادر ساخت سکه‌های بیشتری ضرب کنند.
با اینحال، بانکها نهایتاً شروع به استفاده از اسکناس برای سپرده‌گذاران و وام‌گیرندگان کردند تا جایگزین سکه‌های فلزی شوند. این اسکناس‌ها را هر زمان می‌شد به بانک برد و با سکه‌های فلزیِ معادلشان تعویضشان کرد –که معمولاً سکه‌های نقره یا طلا بودند. این اسکناس را می‌شد جهت خرید کالا یا استفاده از خدمات، استفاده کرد و از این نظر، شباهت زیادی به وجه رایجِ دنیای مدرن داشت. با اینحال، آن اسکناس را بانکها و موسسات خصوصی چاپ می‌کردند نه دولت که اکنون مسئول چاپ وجه رایج است.
اولین وجه رایجِ کاغذی، توسط دولتهای اروپایی چاپ شد که درواقع توسط دولتهای استعمارگر در شمال آمریکا منتشر شد. از آنجا که دادوستد بین اروپا و مستعمرات آمریکای شمالی، خیلی طول می‌کشید، مستعمرات معمولاً با گسترش فعالیت‌ها، دچار کمبود نقدینگی می‌شدند. دولتهای مستعمراتی به جای رفتن به سوی یک سیستم تهاتری، IOUها (سند بدهکاری) را منتشر کردند که بعنوان وجه رایج دادوستد می‌شدند. اولین انتشار این سندهای بدهکاری، در کانادا انجام شد (آن زمان مستعمره‌ی فرانسه بود). در سال 1985، ورق‌های بازی بین سربازان منتشر شد که نام و نشان حاکم بر آنها نقش بسته بود؛ سربازان از آن کارت‌ها به‌جای سکه‌ی فرانسوی استفاده می‌کردند.
ظهور جنگ‌های مرتبط با وجه رایج یا پول
حرکت به سمت استفاده از اسکناس کاغذی در اروپا، حجم تجارت بین‌المللی را افزایش داد. بانکها و طبقات حاکم، شروع به خرید پول از سایر کشورها کردند و اولین بازارِ پول را خلق کردند. ثباتِ یک سلطنت یا دولت، تحت تأثیر ارزش پول رایج آن کشور و متعاقباً توانایی آن کشور در یک بازار بین‌المللی بود.
رقابت بین کشورها، غالباً به جنگ‌های ارزی منتهی می‌شد؛ در این جنگها، کشورهای رقابت‌کننده، سعی می‌کردند با افزایش زیادِ ارز رقیب، ارزش آن را کاهش دهند و با کاهش سریع کالاهای دشمن یا حذف کامل ارز آنها، قیمت آنرا خیلی گران کنند و متعاقباً قدرت خرید آنها را کاهش دهند.
پرداخت موبایلی یا پرداخت بوسیله موبایل
قرن 21، دو شکل جدید از ارز را عرضه کرده است: پرداخت موبایلی و ارز مجازی. پرداخت موبایلی، یعنی پرداخت مبلغ یک کالا یا خدمات از طریق یک وسیله الکترونیکِ پرتابل نظیر گوشی هوشمند یا تبلت. فناوری پرداخت موبایلی را می‌توان جهت ارسال پول به دوستان یا اعضای خانواده نیز استفاده کرد. خدماتی نظیر Apple Pay و Google Pay، در حال رقابت با یکدیگرند تا فروشندگان را قانع کنند از پلتفرم‌هایشان در صندوق‌های فروش‌شان استفاده کنند.
ارز مجازی
بیتکوین در سال 2009 توسط افرادی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو عرضه شد و به‌سرعت به استاندارد ارزهای مجازی تبدیل شد. ارزهای مجازی هیچ نمودِ فیزیکی ندارند. جذابیت ارز مجازی، در حق‌الزحمه‌ی کمترِ تراکنش‌های آنها در مقایسه با تراکنش‌های متداولِ آنلاین است و برخلاف ارزهای منتشره توسط دولتها، ارزهای مجازی توسط یک موجودیتِ نامتمرکز فعالیت می‌کنند.
حرف آخر
در این مطلب با تاریخچه پول آشنا شدیم. به عنوان سخن پایانی باید گفت که پول، علیرغم مزایای بسیاری که دارد، هنوز هم تأثیری کاملاً واقعی و دائمی بر نحوه‌ی کسب‌وکار امروزِ ما دارد.
دارا در حقیقت یک پلتفرم استخراج بیتکوین است. دغدغه‌های مدیریت و تامین برق ماینرها را رها کنید و ماینینگ را با خیال راحت به ما بسپارید!
